Đọt choại - đặc sản Hậu Giang dân dã

Choại sống nhiều ở vùng đất bưng trũng, là loại dây leo, thân bò tới đâu thì bám rễ tới đó, đặc biệt rất thích nghi với vùng đất nhiễm phèn như rừng U Minh Thượng (Kiên Giang), U Minh Hạ (Cà Mau), khu vực Đồng Tháp Mười. Ở vùng nước ngọt nhiễm phèn nhẹ như Vị Thanh, Long Mỹ (Hậu Giang) cũng có choại. Đây là loại rau có lá non xoăn tít như con cuốn chiếu cuộn mình, dù hơi nhớt và làn lạt nhưng cũng có chút vị ngọt thoảng thơm.

Choại có nhiều loại. Dựa vào đặc điểm và môi trường sống của nó mà người ta gọi bằng những cái tên khác nhau: Choại đá, choại vườn, choại rừng... Tất cả các loại rau choại trên đều ăn được, tuy nhiên mỗi loại lại có những mùi vị riêng.

Rau choại đá toàn thân có màu xanh đọt chuối, mọc thành bụi, lá già to trông tựa lá dương xỉ, ăn có vị chát, đắng. Trước đây, trong quá trình khai hoang lập nghiệp, người dân bám trụ ở khu vực Đồng Tháp Mười ít có điều kiện giao thương với bên ngoài, những ngày hết lương thực, thực phẩm, họ phải hái đọt non của rau choại đá để ăn thay thế. Vì nó rất chát và đắng, nên phải luộc sơ qua nước sôi, vớt ra rổ để ráo trước khi chế biến thành món ăn khác. Với vị chát đặc trưng của rau choại đá, người ta thường dùng nó để nấu canh chua với cá rô đồng, cơm mẻ. Và kỳ lạ thay, cái vị đắng của nó chốc lát lẫn trong vị ngọt của thịt cá tạo thành một vị ngon đặc biệt hấp dẫn. Vào mùa cá rô đồng đang mang trứng thì lại càng tuyệt! Trứng cá rô đồng thơm, bùi, vàng ươm nổi lên mặt bát canh chua, xen lẫn với vài cọng ngò... Chỉ cần nhìn thôi đã thấy ngon rồi.

Rau choại rừng là loại rau rất ít khi được bày bán ở ngoài chợ dù đó là loại rau phổ biến nhất trong các loại rau cùng họ. Rau choại rừng toàn thân và lá đều có màu xanh nhạt pha lẫn chút hồng, lá non có màu hồng thẫm, tất cả các bộ phận của cây choại rừng đều dùng được trừ những lá già. Người dân vùng Đồng Tháp Mười thường chọn những dây choại già, cắt thành đoạn tùy ý, đem về phơi khô bó lại thành bó để dành. Những người chuyên làm nghề cá, dây choại là bạn đồng hành của họ khi cần để bện lợp, đăng, đó... Dây choại còn dùng để làm lạt, buộc lại cái kèo, đòn tay trong căn nhà tre, gỗ đơn sơ.

Choại vườn thì khác hơn một chút. Rau choại vườn có thân cao, to, thường mọc chen chúc theo những bụi tre gai, liếp dừa, trong vườn cây tạp, dọc mé sông, thích nghi ở những vùng nước ngọt, nhiễm phèn nhẹ. Đọt rau choại vườn mập mạp, vị ngọt, ăn rất giòn và thơm, rất hiếm gặp nên không được bày bán ở ngoài chợ như rau choại rừng.Cũng bằng nguyên liệu là đọt choại, người Đồng Tháp Mười còn chế biến ra nhiều món ăn ngon, như: đọt choại, bông điên điển nấu canh chua lươn; cháo nhộng ong nấu độn măng tươi, đọt choại vườn nấu nấm rơm... Nhưng hấp dẫn hơn có lẽ là ăn sống hoặc luộc đọt choại kèm với cá thác lác chiên, cá rô chiên, hoặc cá lóc nướng trui. Đọt choại giòn mềm làm giảm sức nóng của miếng cá chiên quyện trong nước chấm tạo thành những hương vị lạ lùng hấp dẫn.